Montessori'de Duyusal Aktiviteler

Bu yazı Akı Ailesi (http://akiailesi.com/) sitesinde yayınlanmıştır.

Duyusal aktivitelerin ana amaci cocugun, duyulari sayesinde karsilastigi bircok ve degisik etkiyi ayirt edebilme cabasina yardim etmektir. Cok yuklu bir cumle oldu farkindayim ama biraz daha bu konunun ne oldugunu anlatmaya devam etmek istiyorum. Montessori'de duyusal aktiviteler cocuga dort sekilde yardim edebilmek uzere tasarlanmistir: Gelistirme, duzen/sira, genisletme ve hassaslastirma. Aktiviteler, basitten karmasiga dogru ilerleyerek cocuktaki "gelistirirler". Ve bunu bir "duzen/sira" icinde yaparlar. Cunku her defasinda tek bir duyuya hitap ederler, bu duyu icerisindeki farkliliklari ortaya cikarirlar ve bu farkliliklardaki yapiyi/ duzeni arastirirlar. Sekilleri hissetme, baharatlari koklamak gibi, daha once kesfetmedigi deneyimleri uyandirdiklari icin "genisletirler". Ve yine cocugun sadece belirli ozelliklere odaklanmasini sagladiklari icin "hassaslastirirlar".
Duyusal aktivitelerde kullanilan materyaller, cocugun normal sartlarda oyun sirasinda karsilasablecegi materyallerden cok farklidir. Bircok oyuncak, onlari satin alacak olan anne-babanin ilgisini cekmek icin tasarlanmistir. Duyusal malzemeler ise cocuklar gozlem yapilarak onlari cezbetmek uzere tasarlanmistir. Oncelikle cocuklarin dogustan ilgi duyduklari tahta, pamuk, ipek, yun, tas gibi malzemelerden yapilmislardir. İkinci olarak da cocuklarin kolayca yonetebilecegi, onlarin elleri, kollari ve aralarindaki oranlar dusunulerek tasarlanmislardir. Ucuncu olarak da malzemelerin gorunusleri cok basit ve temiz, dogal renklerdedirler. Bu noktada Maria Montessori'nin yaptigi gozlemler sonucunda ortaya tum bunlar dusunulerek cikan malzemeler gercekten takdir edilesi. Cocuklarin gunumuz dunyasinda maruz kaldiklari kirlilik bombardimaninin yaninda, gorsel olarak cok sakin buluyorum materyalleri. Ve tum bu materyallerin cocuklara uc asamada sunulus sekli ( three stage learning olarak arayabilirsiniz), yapilan hareketlerin, soylenen sozlerin sirasi, hepsi hepsi cok dusunulerek olusturulmus. Smdi salt yazdiklarimi okuyunca cok robot gibi gelebilir size fakat uygulama cok olagan gorunuyor ve cocuga yansimasi hic de mekanik olmuyor. Bu yuzden de gercekten egitimini duzgn sekilde tamamlamis egitmenler cok cok onemli.
Peki ben ne yapiyorum? Ben de, boyle bir ortamdan uzak bir anne olarak, felsefenin temelini evde birlikte uygulayarak cocuklarima aktarmaya calisiyorum. Tabi anne ve egitmen cok farkli, o yuzden de bizdeki rituel olmasi gerektigi gibi degil elbette ama yine de bundan bile cocuklarimin cok buyuk kazanimlari olacagina inaniyorum.
Duyusal aktiviteler gorsel ( sekil, buyukluk, kompozisyon, desen ve renk), isitsel ( sesin siddeti ve perdesi), dokunsal ( dokuyu hissetme), baric( agirligi hissetme), termik ( sicakligi ve isiyi emme potansiyelini hissetme), tadsal ( degisik tadlari hissetme) ve stereognostik ( formu hareketle birlesen kassalve dokunsal etki ile hissetme) seklindedir.
Bu siralarda Derin'in ilgilendigi materyal renk tabletleri. Normalde uc kutular. Yukarida anlattigim basitten karmasiga ilkesi ile ilerliyor kutular. Mesela, konvansiyonel metodlarda 'mavi' renk cocuga tanitilacaksa genelde mavi olan bircok malzeme bir araya getirilir. Mavi cicek, mavi oyuncak, mavi kumas, mavi kalem...ben de cocuklarima renkleri tanitirken ani yolu izledim. Her renk, ortalam bir hafta, sadece tek renk uzerinden cesitli malzemeler sunma, birlikte arama, vs. Fakat bu malzemeler genellikle farkli sekillerde, dokularda, agirliklarda ve maddelerden yapilmis olurlar. Ana nokta rengi deneyimlemeden cok onu nesnellestirmektir. Bu sekilde, istemeden de olsa cocuga verdigimiz mesajda mavi rengini nesneye donusturme de vardir. Ama montessori renk tabletleri ise tam tersine ayni boyutta, agirlikta, ayni malzemeden yapilmistir. Cok felsefik gelebilir kimilerinize ama limitasyon ve bizim ortaya koydugumuz manipulasyonlardan verilmesi gereken ana noktayi arindirarak, cocugun kendi mistik derinligi ve canliligiyla rengi(duyulari) deneyimlemesini saglar.
Ve Derin Renk tabletleri ile Defne silindir bloklarla...

Malzemenin kalitesi uzerinde neden bu kadar cok duruldugunu bir kez daha anladim. "Anneeee, bu ucu birbirinin ayni, hangisi daha koyuuu?" seklindeki sorular ve benim bakmam ve benim de ayirt edememem. " Annnee, en iyisi beyaz, siyah olan, onlar cok belli"
Defne ise tek tek yerlestirince silindir bloklarini, bir de ikili gostereyim dedim ama iki yas icin henuz erkenmis:) Biraz daha tekli yapmaya devam, tabii istedigi olcude...

Bu yazida yararlandigim kaynak, David Gettman'in Basic Montessori:Learning activities for under-fives adli kitabiydi. Bu sefer daha genis bir konuyu anlatmak istedim. Bir sonrakinde renk tabletleri, silindir bloklari ve daha bunlar gibi duyusal aktiviteler icinde yer alan bir cok materyalin amacini da paylasmak gerek, farkindayim:)